Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) wedi cwrdd yn ddiweddar â llefarydd Plaid Cymru ar faterion gwledig ac amaethyddiaeth Cefin Campbell AS i drafod manylion Cytundeb Cydweithredu Llafur a Phlaid Cymru a gyhoeddwyd yn ddiweddar.

Cyhoeddwyd dydd Llun (22 Tachwedd) bod y ddwy blaid, yn amodol ar gefnogaeth gan aelodau’r blaid, wedi cytuno i weithio ar y cyd am y tair blynedd nesaf ar 46 o bolisïau lle mae budd cyffredin gan gynnwys ail gartrefi, plannu coed, llygredd amaethyddol, yr iaith Gymraeg a'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy.

Yn siarad ar ôl y cyfarfod ag Aelod Senedd Canolbarth a Gorllewin Cymru, dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: "Roedd gwahaniaethau amlwg rhwng dyheadau Llafur Cymru a Phlaid Cymru yn eu maniffestos yn y gwanwyn, ond o ystyried y cydbwysedd cyfredol o bleidleisiau yn y Senedd, roedd Llafur yn barod i drafod ar ystod o faterion.”

Mae'r cytundeb yn nodi y bydd cyfnod pontio yn cael ei gyflwyno tra bod y system taliadau fferm yn cael eu diwygio felly bydd taliadau sefydlogrwydd yn parhau i fod yn nodwedd o'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy yn ystod a thu hwnt i dymor y Senedd hon.

Mae cynllun adfer gyda chefnogaeth nifer o bartneriaid i wrthdroi dirywiad y gylfinir odirweddau Cymru’n cael ei lansio heddiw (dydd Llun 22 Tachwedd).

Cafodd Cynllun Gweithredu Cymru ar gyfer Adfer y Gylfinir ei ysgrifennu a’i arwain gan Gylfinir Cymru, partneriaeth eang sy’n gweithio gyda Llywodraeth Cymru i fynd i’r afael â’r
dirywiad parhaus ym mhoblogaeth a dosbarthiad daearyddol yr aderyn eiconig hwn.

Dywedodd Patrick Lindley, Cadeirydd Gylfinir Cymru: “Mae niferoedd gylfinirod sy’n nythu yng Nghymru’n dirywio’n sylweddol, ac os na fyddwn ni’n gweithredu nawr, gallai’r rhywogaeth hwn fod ar fin diflannu erbyn 2033.

 Mae arolwg newydd, a gynhelir ar y cyd gan Ffederasiwn Cenedlaethol Sefydliad y Merched-Cymru, Cymdeithas Tir a Busnes Cefn Gwlad, Undeb Amaethwyr Cymru, NFU Cymru a Chlybiau Ffermwyr Ifanc Cymru, yn bwriadu edrych ar gyflwr presennol cysylltedd digidol yng Nghymru.

Yn dilyn yr arolwg a gynhaliwyd yn gynharach eleni, a dynnodd sylw at y ffaith bod mwy na 50% o’r ymatebwyr o ardal wledig yn teimlo nad oedd y rhyngrwyd yr oedd ganddynt fynediad iddo yn gyflym ac yn ddibynadwy, mae’r grŵp wedi cyfarfod â gwahanol randdeiliaid ac wedi cynnal gweminar i drafod y problemau ymhellach yn ystod y Sioe Frenhinol rithiol ym mis Gorffennaf 2021.

Bydd yr arolwg newydd yn ceisio edrych ar sut mae pobl yn teimlo am lefel y cyfathrebu sydd rhyngddynt a’u darparwr, gwerth cost y gwasanaeth ac yn edrych ymhellach ar y ffordd y bydd newidiadau arfaethedig i’r systemau cofnodi da byw ar-lein yn effeithio ar y gymuned ffermio.

Ychydig filltiroedd y tu allan i Raeadr Gwy, yng Nghanolbarth Cymru, yn swatio rhwng cwm Elan ac afon Gwy, mae fferm Nannerth Fawr, cartref Andre ac Alison Gallagher. Mae'r tŷ fferm un cae o lan yr afon sy’n 2 filltir ac mae'r tir yn ymestyn o'r afon i'r tir comin. Mae'n dir amrywiol ac mae'r fferm 200 erw yn cynnwys 103 erw o laswelltir, gan gynnwys ardaloedd gwlyptir, 62 erw o borfa goed, a 30 erw o goetir, mewn 9 cae ar wahân. Ar hyn o bryd mae'r cwpwl yn ffermio 200 o ddefaid, yn cadw ychydig o geffylau a dofednod, yn ogystal â geifr Boer ar gyfer cig.

Prynodd Andre ac Alison y fferm dros 30 mlynedd yn ôl, trwy dendr wedi'i selio. Heb unrhyw brofiad blaenorol o ffermio, roedd yn rhaid i’r cwpwl ddysgu wrth fynd ymlaen. Mae Alison yn cofio: “Roedd y fferm mewn cyflwr adfeiliedig pan gafodd ei brynu. Nid oeddem yn gwybod y byddem yn llwyddiannus tan y diwrnod y gwnaethom ei gymryd drosodd ac roedd yn dipyn o sioc wrth i wyna gychwyn y diwrnod canlynol yma ar y fferm. Cawsom ein plymio'n syth i wyna yn yr awyr agored ond llwyddwyd yn weddol dda rwy'n credu. Roedd yn help mawr i gael ffrindiau a chymdogion i gael cyngor a chefnogaeth ffermio.” 

Yn ogystal â gwella'r fferm ac adnewyddu adeiladau a thŷ'r fferm, mae'r cwpwl wedi gweithio i gynnal cynefinoedd amrywiol a chefnogi bioamrywiaeth ar y fferm. Pan brynon nhw'r fferm roedd llawer o goetir yno’n barod, ffensiwyd hwnnw i ffwrdd, yn ogystal â chreu coetir pellach dros y blynyddoedd. Felly gwarchodwyd y coetiroedd hynafol presennol, derw yn bennaf, ac yn 2013 plannodd y cwpwl hectar arall o rywogaethau brodorol ar lain fach o dir.

Yn 2014 plannwyd 3.5 hectar arall o rywogaethau brodorol ac amgylchynu rhywfaint o’r coetir derw presennol, a oedd gyda'i gilydd yn gyfanswm o 10 hectar. “Fe wnaethon ni adael llennyrch a llwybrau bach fel nad yw'r coetir yn rhy drwchus. Gyda'i gilydd, mae yna gyfanswm o 10,000 o goed. Rydyn ni hefyd wedi gwneud llawer o waith adfer gwrychoedd,” meddai Alison.

Yn swatio ym Mharc Cenedlaethol Eryri, ychydig filltiroedd o drefi hanesyddol Beddgelert a Phenrhyndeudraeth, mae Hafod y Llyn Isaf, fferm yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Mae'r daliad 110 erw yn gartref i Teleri Fielden a’i gŵr Ned Feesey, 100 o ddefaid ac 20 o wartheg.  Brwyn a dolydd gorlifdir sy'n llawn rhywogaethau yw'r tir yma’n bennaf, gan ei fod 3 metr yn unig uwchben lefel y môr. Ers talwm roedd yn rhan o'r aber, cyn i'r cob gael ei adeiladu ym Mhorthmadog.  Mae'r pridd yn dywodlyd ac yn cyflwyno rhai heriau i'r cwpwl ifanc.

A hwythau ddim o gefndir ffermio traddodiadol, roedd yn rhaid i Teleri a Ned brofi eu hunain i'w landlordiaid, yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, i gael eu derbyn fel y tenant-ffermwyr yma. Trwy waith caled a phenderfyniad, mae'r cwpwl wedi sicrhau tenantiaeth busnes fferm 10 mlynedd. Cyn symud yma, roedd Teleri yn ffermio yn Llyndy Isaf yn Nantgwynant ar ysgoloriaeth rhwng yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol a'r CFfI. Roedd yn ysgoloriaeth am flwyddyn yn wreiddiol i helpu ffermwyr ifanc i gael troed ar yr ysgol ond arhosodd am 3 blynedd yn rhedeg y fferm fynydd 600 erw, yn cadw defaid Mynydd Cymreig, gwartheg Duon Cymreig ac yn gwneud llawer o waith cadwraeth.

Meddai Teleri: “Ni chefais i na Ned ein magu ar fferm felly roedd yn rhaid i ni ddod o hyd i naill ai tenantiaeth, cytundeb ffermio cyfran neu ddaliad cyngor, a diolch byth, daeth Hafod y Llyn ar gael yn ystod yr haf roeddwn i'n gadael Llyndy Isaf fel ysgolor y fferm yno. Gwnaethom gais amdano a mynd trwy broses ymgeisio hir ac yn y pen draw roeddem yn llwyddiannus. Fodd bynnag, mae'r ddau ohonom yn parhau i weithio oddi ar y fferm hefyd."

Mae’r sêl fendith ar gytundeb masnach â Seland Newydd yn dangos parodrwydd Llywodraeth y DU i danseilio ffermio a diogelwch cyflenwad bwyd y DU am gyfnewid o fuddion dibwys i’r economi, meddai Undeb Amaethwyr Cymru.

Wrth ymateb i’r cyhoeddiad ddydd Mercher (20 Hydref) bod cytundeb masnach rhwng y DU a Seland Newydd wedi’i gytuno mewn egwyddor dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Mae ffigurau Llywodraeth y DU ei hun yn dangos bod buddion economaidd y cytundeb yma'n fach iawn. Nid yw hynny'n syndod o ystyried bod poblogaeth Seland Newydd yn is na phoblogaeth yr Alban.

“Yn amlwg, Seland Newydd fydd yn elwa fwyaf o’r cytundeb yma gan ei bod yn caniatáu iddynt gynyddu eu hallforion bwyd i'r DU, gan gynrychioli bygythiad mawr i ffermwyr Cymru a Phrydain Fawr yn ogystal â diogelwch ein cyflenwad bwyd.”