Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi mynegi pryder wrth i ffigurau masnach ddiweddaraf y DU ddatgelu cynnydd sylweddol mewn cig defaid a fewnforiwyd i’r DU yn 2024.

Mae data a ryddhawyd gan Lywodraeth y DU yn dangos bod mewnforion cig dafad i’r DU wedi cynyddu 40% ar ffigyrau llynedd, gan gyrraedd 67,880 tunnell - y lefel uchaf ers 2018.

Mae cynnydd mewn mewnforion o Seland Newydd (cynnydd o 14,300 tunnell) ac Awstralia (cynnydd o 6,500 tunnell) bellach yn cyfrif am 86% o fewnforion cig defaid y DU, i fyny o 78% yn 2023.

Mae dadansoddiad gan Hybu Cig Cymru (HCC) yn awgrymu bod amrywiaeth o ffactorau’n gyfrifol am y cynnydd mewn mewnforion, gan gynnwys prisiau is o Hemisffer y De, Cytundebau Masnach Rydd newydd, a’r lefel uchaf erioed o brisiau pwysau marw yn y DU.

Profai data diweddar gan DEFRA bod cynhyrchiant cig defaid y DU hefyd wedi gostwng 7% yn 2024, tra bod cynhyrchiant cig eidion y DU yn 2024 wedi cynyddu 4%.

Wrth ymateb i’r ffigurau dywedodd Alun Owen, Is-lywydd Rhanbarthol Undeb Amaethwyr Cymru: “Mae’r ymchwydd mewn mewnforion cig defaid o Seland Newydd ac Awstralia yn fygythiad gwirioneddol a all danseilio bywoliaeth ffermwyr defaid Cymru a chynaliadwyedd ein cymunedau gwledig.

"I ryw raddau, gellir dadlau nad yw’r cynnydd yn annisgwyl - gan ddeillio o agweddau rhyddfrydol llywodraethau blaenorol tuag at drafodaethau masnach gyda Seland Newydd ac Awstralia. Roedd hyn er rhybuddion parhaus Undeb Amaethwyr Cymru y gall math agwedd a chytundebau masnach danseilio ffermwyr Cymru a chynhyrchiant bwyd domestig.

"Tra bod y galwad am gig oen i’w groesawu, yn gynyddol rydym yn wynebu’r posibiliad o gig oen Cymreig cynaliadwy o’r ansawdd uchaf yn cael ei ddisodli o blaid mewnforion sydd wedi teithio miloedd o filltiroedd.”

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) wedi galw ar Lywodraeth y DU i ddefnyddio mesurau diogelwch cryfach i frwydro yn erbyn mewnforion cig anghyfreithlon i’r DU yn dilyn cadarnhad o achos o glwy’r traed a’r genau yn Hwngari'r wythnos diwethaf.

Ddydd Iau 6 Mawrth, 2025, cadarnhaodd Hwngari ei hachos clwy’r traed a’r genau (FMD) cyntaf ers dros 50 mlynedd, gyda’r achos wedi’i ganfod ar fferm wartheg yng Ngogledd Orllewin Hwngari, ger y ffin â Slofacia.

Daw’r newyddion yn dilyn achos fis Ionawr mewn gyr o fyfflo dŵr yn yr Almaen yn gynharach eleni - yr achos cyntaf yn yr Almaen ers 1988.

Mae Llywodraeth y DU wedi ymateb drwy atal mewnforio masnachol o Hwngari a Slofacia o wartheg, moch, defaid, geifr ac anifeiliaid cnoi cil annomestig eraill a mochyn moch fel ceirw a chynhyrchion heb eu trin, megis cig ffres a chynnyrch llaeth.

O 8 Mawrth, ni fydd teithwyr bellach yn gallu dod â chig, cynhyrchion cig, llaeth a chynhyrchion llaeth, rhai cynhyrchion cyfansawdd a sgil-gynhyrchion anifeiliaid moch ac anifeiliaid cnoi cil, neu wair neu wellt, o Hwngari a Slofacia i Brydain Fawr.

Yn ogystal â’r mesurau, mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi annog Llywodraeth y DU i gynyddu ei hymdrechion i frwydro yn erbyn mewnforion anghyfreithlon sy’n peri risgiau sylweddol i iechyd anifeiliaid a bioddiogelwch y DU.

Yn gynharach eleni, canfu cais Rhyddid Gwybodaeth i awdurdodau ym Mhorthladd Dover atafaelu bron i 100 tunnell o gig anghyfreithlon yn 2024. Yn fwy diweddar, ym mis Ionawr 2025, dywedodd Awdurdod Iechyd Porthladd Dover ei bod wedi  atafaelu ar 25 tunnell o gig anghyfreithlon, teirgwaith y swm a atafaelwyd yr adeg honno'r llynedd.

Mae mesurau bioddiogelwch y DU ar hyn o bryd yn destun ymchwiliad gan Bwyllgor yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig (EFRA) San Steffan, gydag Undeb Amaethwyr Cymru yn rhybuddio y gallai mesurau diogelwch annigonol yn erbyn mewnforion cig anghyfreithlon adael sector amaethyddol y DU yn agored i glefydau difrifol fel clwy’r traed a’r genau a chlwy’r moch Affricanaidd.

Wrth ymateb i achos clwy’r traed a’r genau yn Hwngari, a’r angen am fwy o ymyrraeth i fynd i’r afael â’r mewnforion cig anghyfreithlon, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman: “Bydd newyddion am Glwy’r Traed a’r Genau ar gyfandir Ewrop am yr eildro eleni yn destun braw ymhlith perchnogion da byw. Er ei bod yn hollbwysig pwysleisio nad yw’r clefyd hwn yn fygythiad i iechyd pobl na diogelwch bwyd, fel y dangoswyd gan yr achosion yn 2001, ni ellir tanbrisio ei effaith bosibl ar y sector amaethyddol a’n heconomi a’n cymunedau gwledig.

"Mae Llywodraeth y DU wedi cymryd camau ar unwaith i amddiffyn ein ffiniau drwy atal mewnforio cynnyrch o Hwngari a Slofacia, fodd bynnag, mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi rhybuddio ar sawl achlysur bod angen gwirioneddol i gynyddu mesurau diogelwch a gwyliadwriaeth i frwydro yn erbyn mewnforion cig anghyfreithlon. Mae’r rhain yn fygythiad sylweddol i iechyd anifeiliaid a bioddiogelwch y DU, ac yng ngoleuni’r bygythiad diweddaraf hwn, mae gweithredu llawer cryfach gan y llywodraeth i frwydro yn erbyn mewnforion anghyfreithlon yn hanfodol.”

Nid oes achos o glwy’r traed a’r genau yn y DU ers 2007, ac yn dilyn yr achosion diweddar ar gyfandir Ewrop mae Prif Swyddog Milfeddygol y DU yn annog ceidwaid da byw i fod yn wyliadwrus o arwyddion clinigol y clefyd. Nid yw clwy'r traed a'r genau yn heintio pobl ac nid yw'n peri risg i ddiogelwch bwyd.

Cyn dadl yn y Senedd ar newidiadau dadleuol Llywodraeth y DU i Ryddhad Eiddo Amaethyddol (APR) ar ddydd Mercher 5 Mawrth, bu Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) yn y Senedd unwaith eto yn lobïo gwleidyddion Cymru, gan bwysleisio’r angen i Lywodraeth y DU adolygu’r newidiadau pellgyrhaeddol i’r polisi.

Roedd y ddadl, a gyflwynwyd gan Blaid Cymru, yn galw ar Lywodraeth y DU i oedi ac adolygu’r newidiadau i’r Rhyddhad Eiddo Amaethyddol.

Er gwaethaf cefnogaeth gan y Ceidwadwyr Cymreig a Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, gwelwyd mesur Plaid Cymru yn methu o drwch blewyn.

Pasiwyd cynnig diwygiedig a gefnogwyd gan Lywodraeth Cymru, gan gydnabod y pryderon a fynegwyd gan ffermwyr Cymru ynghylch newidiadau i’r dreth etifeddiant, a chymal y byddai Gweinidogion Cymru yn parhau i hannog Llywodraeth y DU i roi ystyriaeth lawn a phriodol i farn ffermwyr Cymru.

Cyn y ddadl, cafodd Undeb Amaethwyr Cymru, llais annibynnol ffermydd teuluol Cymru, gyfarfod â llefarydd materion gwledig y Ceidwadwyr Cymreig, Peter Fox AS a Llyr Gruffydd AS o Blaid Cymru, gan gyfleu pryderon y sector amaeth ynghylch yr effaith bosibl gall diwygiadau’r Trysorlys ei chael ar ffermydd teuluol a chynhyrchiant bwyd.

Yn flaenorol, honnodd Prif Weinidog y DU na fyddai “mwyafrif helaeth” o ffermwyr yn cael eu heffeithio gan y newidiadau, a fydd yn dod i rym o fis Ebrill 2026. Yn y cyfamser, honnodd ffigurau Trysorlys y DU eu bod yn disgwyl i tua 500 o ystadau ar draws y DU gael eu heffeithio gan y newidiadau bob blwyddyn.

Fodd bynnag, mae ymchwil flaenorol gan gyrff o’r diwydiant wedi codi amheuon sylweddol ynghylch ffigurau’r Trysorlys.

Mae dadansoddiad gan Undeb Amaethwyr Cymru yn awgrymu y gallai cymaint â 48% o dderbynwyr Cynllun y Taliad Sylfaenol (BPS) yng Nghymru gael eu heffeithio gan y newidiadau, gyda’r undeb yn rhybuddio y gallai’r newidiadau gael effaith ddinistriol ar ffermydd teuluol a chynhyrchu bwyd, yn ogystal ag arwain at gynnydd mewn tir amaethyddol yn cael ei brynnu gan gyrff corfforaethol a chwmnïau allanol.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru eisoes wedi cyflwyno amrywiaeth o gynigion i’r newidiadau arfaethedig er mwyn ddiogelu ffermydd teuluol a diogelwch bwyd y DU yn well. Cafodd y cynigion hyn eu rhannu gyda Llywodraeth y DU ar sawl achlysur, gan gynnwys mewn cyfarfod â swyddogion Trysorlys y DU yn Llundain ddiwedd mis Chwefror.

Mae’r newidiadau arfaethedig yma yn cynnwys yr egwyddor na ddylai asedau ffermio/amaethyddol gael eu trethu wrth eu trosglwyddo o un genhedlaeth i’r llall ar gyfer ffermio eu hunain neu eu gosod i deulu ffermio arall. Fodd bynnag, os bydd genhedlaeth iau yn penderfynu gwerthu’r asedau hynny, dylid trethu’r asedau hynny ar y pwynt gwerthu.

Wrth wneud sylw yn dilyn y ddadl, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman: “Mae newidiadau i APR wedi achosi pryder sylweddol o fewn y sector amaeth yng Nghymru yn ystod cyfnod heriol i ffermwyr Cymru, ac mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi galw’n gyson am adolygu’r newidiadau. 

"O ystyried y rhwystredigaethau parhaus o fewn y sector ffermio a fynegwyd yn rymus yn ystod y ddadl hon, roedd cyfle yma i’r Senedd anfon neges glir, unedig i San Steffan bod angen oedi ac ailystyried y polisi problematig yma.

"Siomedig oedd gweld y cyfle yma yn methu, ond wrth i bwysau barhau i gynyddu o’r sector ac o feinciau cefn y Llywodraeth, mae’n rhaid i Drysorlys y DU wneud y peth iawn ac ailedrych ar y cynigion yma, gan ddiogelu ein ffermydd teuluol a dyfodol amaethyddiaeth Cymru.”

Yn ogystal â llefarwyr y gwrthbleidiau, cafodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru Ian Rickman a’r Dirprwy Lywydd, Dai Miles, gyfarfod ag Ysgrifennydd Cabinet Llywodraeth Cymru dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, Huw Irranca-Davies AS. Roedd y cyfarfod yn gyfle i drafod yr effaith bellgyrhaeddol y gallai newidiadau i APR ei chael ar ffermydd teuluol yng Nghymru, yn ogystal â thrafod materion brys eraill sy’n wynebu’r sector, gan gynnwys y Cynllun Ffermio Cynaliadwy, yr adolygiad parhaus o’r rheoliadau Rheoli Llygredd Amaethyddol, TB buchol a Feirws y Tafod Glas.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cadarnhau ei bod wedi cymeradwyo defnydd brys o dri brechlyn y Tafod Glas o 1 Mawrth eleni er mwyn helpu i leddfu'r effaith ar dda byw.

Bydd y brechlynnau ar gael ar bresgripsiwn a'u gwerthu o filfeddygfeydd a gallant gael eu rhoi gan geidwaid da byw eu hunain, gan ddilyn canllawiau priodol.

Mae'r penderfyniad hwn yn dilyn lledaeniad parhaus achosion firws y Tafod Glas (BTV-3) yn Lloegr ers mis Awst 2024. Ar 4 Medi 2024, cafodd tri brechlyn BTV-3 heb awdurdod ganiatâd Ysgrifennydd Gwladol Defra i'w ddefnyddio mewn argyfwng yn y DU.  Cafodd y brechlynnau eu trwyddedu i'w defnyddio yn Lloegr y llynedd ac mae penderfyniad Gweinidogion Cymru i roi trwydded yn golygu bod modd eu defnyddio yng Nghymru bellach.

Dywedodd Prif Swyddog Milfeddygol Cymru, Dr Richard Irvine: "Cafodd y penderfyniad hwn i drwyddedu'r brechlynnau hyn ei lywio gan ein hasesiad risg diweddar sy'n nodi bod Cymru bellach mewn perygl uchel o brofi achosion y Tafod Glas eleni. Ein prif nod yw cadw'r Tafod Glas allan o Gymru drwy fioddiogelwch, gwyliadwriaeth a chyrchu da byw yn ddiogel.

"Mae Cymru'n parhau i fod yn rhydd o BTV-3, ond mae'n bwysig bod yn barod. Mae brechlynnau'n ddull pwysig i ffermwyr Cymru leihau effaith y clefyd hwn yn eu buchesi a'u diadelloedd.

"Byddwn yn annog ffermwyr sy'n ystyried brechu i ymgynghori â'u milfeddyg i drafod a yw brechu yn briodol i'w da byw.”

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi galw’n flaenorol  i’r brechlynnau hyn fod ar gael, ac wrth ymateb i’r penderfyniad, dywedodd Swyddog Polisi UAC, Elin Jenkins: “Gyda’r gwanwyn yn nesáu a chynnydd disgwyliedig mewn gweithgaredd gwybed mân sy’n trosglwyddo’r haint, mae’r Tafod Glas yn parhau i fod yn fygythiad sylweddol i’n diwydiant.

"Mae Undeb Amaethwyr Cymru eisoes wedi argymell cyflwyno brechlyn fel cam paratoadol hollbwysig i fynd i’r afael â’r sefyllfa, ac rydym felly yn croesawu’r cyhoeddiad heddiw.

"Er nad yw’r brechlyn hwn yn ddatrysiad terfynol, gall chwarae rôl hollbwysig wrth gyfyngu ar effaith BTV-3 ar fuchesi a phreiddiau Cymru.

"Rydym yn annog ffermwyr Cymru i ymgyfarwyddo â chanllawiau brechu Llywodraeth Cymru a pharhau i fod yn wyliadwrus yn ogystal â chymryd mesurau rhagweithiol i liniaru effaith a lledaeniad y clefyd hwn."

Am rhagor o wybodaeth am y brechlynnau ewch i wefan Llywodraeth Cymru drwy’r ddolen isod:

https://www.llyw.cymru/llywodraeth-cymrun-cymeradwyo-trwydded-brechlynnau-y-tafod-glas-ddefnydd-gwirfoddol

Mae Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman, wedi mynegi ei siom yn dilyn cyfarfod â Thrysorlys y DU ynglŷn â newidiadau i Ryddhad Eiddo Amaethyddol a Rhyddhad Eiddo Busnes, a gyhoeddwyd yn ystod Cyllideb yr Hydref ac a fydd yn dod i rym o Ebrill 2026.

Mewn cyfarfod â’r Trysorlys yn Llundain ddydd Mawrth 18 Chwefror, tynnodd Ian Rickman sylw at y cwestiynau a’r pryderon sylweddol ynglŷn â’r newidiadau pellgyrhaeddol i dreth etifeddiant, yn ogystal â’r straen emosiynol y mae’r newidiadau yn eu cael ar ffermwyr Cymru.

Cynhaliwyd y cyfarfod yn dilyn lobïo sylweddol gan Undeb Amaethwyr Cymru ynglŷn â’r newidiadau, gan gynnwys gohebiaeth helaeth i’r Prif Weinidog, Gweinidog y Trysorlys James Murray AS a chyflwyno tystiolaeth i’r Pwyllgor Materion Cymreig.

Yn flaenorol, roedd y Prif Weinidog wedi mynnu na fydd “mwyafrif helaeth” o ffermwyr yn cael eu heffeithio gan y newidiadau, gyda’r Trysorlys yn honni yn flaenorol ei bod yn disgwyl i tua 500 o stadau ar draws y DU gael eu heffeithio gan y newidiadau bob blwyddyn.

Ochr yn ochr â rhanddeiliaid a busnesau eraill yn y sector, mae Undeb Amaethwyr Cymru fodd bynnag wedi codi pryderon sylweddol ynglŷn â pha mor ddibynadwy yw’r ffigurau hyn, gyda dadansoddiad blaenorol gan Undeb Amaethwyr Cymru yn awgrymu y gallai’r cynigion Treth Etifeddiant newydd effeithio ar gynifer â 48% o dderbynwyr Cynllun y Taliad Sylfaenol (BPS) yng Nghymru.

Mae dadansoddiad mwy diweddar gan y CAAV yn awgrymu y bydd gan 200 o drethdalwyr ffermio Cymru rwymedigaeth Treth Etifeddiant yn deillio o fudd gostyngol APR a BPR bob blwyddyn - sy’n cyfateb i dros 6,000 o drethdalwyr ffermio Cymru yr effeithir arnynt dros genhedlaeth o 30 mlynedd.

Yn ogystal â chwestiynu ffigurau’r Trysorlys, tynnodd Ian Rickman sylw hefyd at lawer o’r cynigion y mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi’u cyflwyno i ddiwygio newidiadau’r llywodraeth er mwyn diogelu ffermydd teuluol a diogelwch bwyd y DU.

Mae’r newidiadau arfaethedig hyn yn cynnwys yr egwyddor na ddylai asedau ffermio/amaethyddol gael eu trethu wrth gael eu trosglwyddo o un genhedlaeth i’r llall er mwyn gallu ffermio eu hunain neu ei osod i deulu ffermio arall. Fodd bynnag, os bydd cenhedlaeth yn penderfynu gwerthu’r asedau hynny, dylid trethu’r asedau hynny wrth gael eu gwerthu.

Byddai’r newidiadau pragmatig hyn yn helpu i ddiogelu ffermydd teuluol, yn ogystal â mynd i’r afael ag unrhyw fylchau sy’n bodoli ar hyn o bryd yn y ddeddfwriaeth Rhyddhad Eiddo Amaethyddol a Rhyddhad Eiddo Busnes. Gwrthododd Llywodraeth y DU unrhyw awgrymiadau, gan gadarnhau’r bwriad i barhau â'r newidiadau a gynigiwyd yn wreiddiol.

Wrth wneud sylw yn dilyn y cyfarfod, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman: “Rydym yn siomedig iawn gan ymateb diystyriol y Trysorlys i’n dadleuon yn erbyn effaith andwyol y newidiadau i’r Dreth Etifeddiant ar ffermydd teuluol Cymru.

"Ynghyd a chynrychiolwyr ffermio arall y DU, amlinellasom yn glir y dinistr economaidd, emosiynol a diwylliannol y gallai’r newidiadau hyn ei achosi i ffermydd a chymunedau gwledig ledled Cymru, yn ogystal â’n cynhyrchiant bwyd domestig.  Yn hollbwysig, gwnaethom gynnig ein parodrwydd i gydweithio â’r llywodraeth a rhanddeiliaid y diwydiant i fynd i’r afael â’r diffygion yn y polisi difeddwl hwn.

"Yn anffodus mae’n ymddangos bod y dadleuon hyn wedi ei diystyru.  Mae cwestiynau difrifol am ffigyrau’r Trysorlys yn parhau, ac o ystyried y sefyllfa economaidd sy’n wynebu’r sector yng Nghymru, ni fyddai biliau treth etifeddiant o’r fath yn fforddiadwy i gyfran sylweddol o ffermydd teuluol.  Rydym yn parhau i fod yn bryderus iawn am y newidiadau hyn, a byddwn yn cysylltu ymhellach â’n haelodaeth ynglŷn â’r ffordd orau ymlaen.”

Mae’r amser o’r flwyddyn wedi cyrraedd unwaith eto wrth i ni ddechrau meddwl am y Ffurflenni Cais Sengl (SAF). Mae’r cyfnod ymgeisio yn agor ar Fawrth 3ydd hyd at Mai 15fed ac mae Undeb Amaethwyr Cymru yn atgoffa ei haelodau bod ein staff sirol yma i helpu ac yn barod i ysgwyddo’r baich o lenwi’r ffurflen.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru yn darparu’r gwasanaeth hwn fel rhan o’r pecyn aelodaeth, sydd wedi bod yn amhrisiadwy i filoedd o aelodau dros y blynyddoedd - gan arbed amser a phenbleth gwaith papur.

Dywedodd Ymgynghorydd Polisi Arbennig Rebecca Voyle: “Yn ôl pob tebyg, y broses o gwblhau’r SAF yw’r un ymarferiad cwblhau ffurflen bwysicaf sy’n cael ei wneud gan ffermwyr Cymru ers 2004, ac mae canlyniadau gwallau ariannol ar y ffurflenni yn ddifrifol. Mae ein staff nid yn unig wedi’u hyfforddi’n dda ond mae ganddynt brofiad helaeth o ymdrin â’r broses ymgeisio gymhleth.” 

Ers i Lywodraeth Cymru orchymyn y dylid gwneud pob cais ar-lein, mae Undeb Amaethwyr Cymru yn canolbwyntio ar ddarparu’r gwasanaeth gorau posibl i’w haelodau.

“Rwy’n annog ein haelodau a’r rhai sy’n llenwi ffurflenni am y tro cyntaf i gysylltu â’u swyddfa leol cyn gynted ag y bo modd i drefnu apwyntiad os oes angen help i lenwi’r ffurflen,” ychwanegodd Rebecca Voyle.