Fis Ebrill, croesawodd Undeb Amaethwyr Cymru Aelodau Plaid Cymru o’r Senedd dros Ddwyrain De Cymru,  Delyth Jewell AS a Peredur Owen Griffiths AS ar ymweliad fferm ym Mlaenau Gwent.  Yr oedd yn gyfle i ddwyn sylw at yr heriau sy’n wynebu’r sector amaethyddol yng Nghymru.

Ymwelodd y ddau â fferm Wayne Langford, Cadeirydd Sir yr Undeb yng Ngwent, ger Trefil, Blaenau Gwent. Mae’r ddau wleidydd wedi dod yn ymwelwyr rheolaidd â fferm Wayne a Tracy dros y blynyddoedd diwethaf gan alw heibio’r fferm yn ystod y tymor wyna i weld yr ŵyn newydd, a dysgu mwy am yr heriau sy’n wynebu’r sector amaeth.

Roedd y cyfarfod yn gyfle i drafod ystod eang o bynciau gan gynnwys datblygiadau ynghylch y Cynllun Ffermio Cynaliadwy (SFS), newidiadau Llywodraeth y DU i Ryddhad Eiddo Amaethyddol (APR) yn ogystal â goblygiadau ehangach tollau Donald Trump a’r cytundeb masnach posib gyda’r UDA allai danseilio ffermwyr Cymru.

Yn gynharach y mis hwn ysgrifennodd Undeb Amaethwyr Cymru at Lywodraeth y DU yn rhybuddio am beryglon cytundeb masnach brys rhwng yr UDA a’r DU.

Rhybuddiodd yr undeb y gallai cytundeb masnach frys weld buddiannau amaethyddol Cymru yn cael eu “haberthu” wrth i Lywodraeth y DU ganlyn consesiynau masnach tymor byr. Gallai hyn weld ffermwyr Cymru’n cystadlu â mewnforion rhatach o safon is gan gynnwys cyw iâr wedi’i glorineiddio a chig eidion wedi’i chwistrellu â hormonau.

Ymunodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman ac hefyd ein Is-lywydd Rhanbarthol, Brian Bowen a Swyddog Polisi'r Undeb, Gemma Haine gyda Delyth a Peredur ar yr ymweliad.

Yn dilyn yr ymweliad dywedodd Peredur Owen Griffiths, Aelod Senedd Plaid Cymru dros Ddwyrain De Cymru:

“Mae ffermwyr Cymru yn wynebu storm berffaith o heriau megis ansicrwydd parhaus ynghylch dyfodol cyllid ffermio Llywodraeth Cymru, effaith polisïau andwyol Llywodraeth y DU sy’n her gynyddol i’r sector amaeth a’r bygythiad o gytundebau masnach anffafriol a allai erydu safonau bwyd uchel Cymru.

Rydym yn ddiolchgar i Undeb Amaethwyr Cymru am ddarparu'r cyfle hwn i ymweld â fferm Wayne unwaith eto, gyda’r cyfle i drafod y materion dybryd hyn ymhellach. O ystyried cyfraniad holl bwysig ffermydd teuluol i gynhaliaeth ein cymunedau gwledig, mae’n allweddol fod llywodraethau dau ben yr M4 yn blaenoriaethu ac yn gweithredu cymorth mwy cadarn i’r sector amaeth er mwyn sicrhau eu cynaliadwyedd i’r dyfodol.”

Ychwanegodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman:

“Roeddem yn falch iawn o groesawu Delyth a Peredur i fferm Wayne a Tracy unwaith yn rhagor.

Mae ymweliadau fferm yn rhoi cyfle gwych i wleidyddion weld yr heriau sy’n wynebu ffermwyr drostynt eu hunain a’r cyfle i drafod yr heriau ehangach sy’n wynebu’r sector amaethyddol - boed yn sgyrsiau parhaus dros y Cynllun Ffermio Cynaliadwy, newidiadau i dreth etifeddiant, neu drafodaethau masnach gyda’r UDA.

Wrth i etholiad Senedd 2026 brysur agosáu, edrychwn ymlaen at barhau i lobïo gwleidyddion er mwyn sicrhau y bydd anghenion  y sector amaeth a chefn gwlad Cymru yn ganolog i flaenoriaethau’r llywodraeth nesaf.”

Ganol Ebrill caeodd ffenestr dystiolaeth ymchwiliad Pwyllgor Materion Cymreig San Steffan i’r heriau a’r cyfleoedd sy’n wynebu ffermio yng Nghymru. Croesawodd Undeb Amaethwyr Cymru'r cyfle i gyfrannu tystiolaeth ysgrifenedig i’r ymchwiliad hwn, gan dynnu sylw at yr heriau niferus sy’n wynebu ffermwyr Cymru o safbwynt Llywodraeth y DU.

Chwaraeodd y pryder parhaus ynghylch y newidiadau i Ryddhad Eiddo Amaethyddiaeth (APR) ran amlwg yn ein tystiolaeth. Fel y rhybuddiodd Undeb Amaethwyr Cymru i’r Trysorlys yn ein cyfarfod ym mis Chwefror, gallai’r newidiadau hyn gael effaith sylweddol ar ein cymunedau gwledig a chynhyrchiant bwyd.

Er honiad Prif Weinidog y DU na fyddai’r newidiadau yn effeithio ar “fwyafrif helaeth” o ffermwyr Cymru, mae ein dadansoddiad yn awgrymu y gallai 48% o dderbynwyr BPS yng Nghymru gael eu heffeithio gan y newidiadau i’r dreth etifeddiant. Roedd ein tystiolaeth felly yn gyfle i dynnu sylw at yr effaith anghymesur hon ac amlinellu ein cynigion amgen. Mae’r dewisiadau amgen hyn yn cynnwys pwyso am drefniadau amgen ar gyfer y rheini sydd yn yr amgylchiadau amhosibl, a sefydlu gweithgor DU cyfan i gytuno ar set ddata sy’n cynrychioli maint ac effaith y newid hwn mewn polisi.

Roedd yr ymchwiliad hefyd yn gyfle i Undeb Amaethwyr Cymru leisio ein pryder unwaith eto ynghylch penderfyniad Llywodraeth y DU i ‘Farneteiddio’ cyllid amaethyddol yn y dyfodol.

Yn hanesyddol, mae Cymru wedi cael tua 9.4% o gyfanswm cyllideb Polisi Amaethyddiaeth Gyffredin (CAP) yr UE'r DU – roedd y dyraniad hwn yn seiliedig ar fformiwla yn ôl angen, a oedd yn adlewyrchu nodweddion amaethyddol a gwledig Cymru. Fodd bynnag, gwelwyd newid yng Nghyllideb yr Hydref Llywodraeth y DU; gyda chyllideb amaethyddol Cymru bellach yn atebol i’r Fformiwla Barnett. Bydd hyn yn arwain at ostyngiad o 9.4% i 5% o unrhyw godiadau (neu ostyngiadau) cyfrannol a gaiff cyllideb amaethyddiaeth y DU.

Er y gall y pwynt hwn ymddangos yn dechnegol, gallai gael effaith sylweddol ar faint o arian y mae Llywodraeth Cymru yn ei dderbyn ar gyfer amaethyddiaeth yn y dyfodol. Ar adeg pan fo disgwyl i ffermwyr Cymru gyflawni ystod gynyddol o amcanion cynaliadwyedd ac amgylcheddol, tra hefyd yn cynhyrchu bwyd, mae Undeb Amaethwyr Cymru yn credu y dylid adfer y fformiwla ddyrannu flaenorol ar sail anghenion, sy’n adlewyrchu nodweddion amaethyddol a gwledig Cymru.

Roedd yr ymchwiliad hefyd yn gyfle i ystyried effaith gadael yr UE ar ffermydd Cymru. Rhoddodd hyn gyfle eto i fynegi ein pryderon nad yw Llywodraethau olynol y DU wedi rhoi cymaint o barch i amaethyddiaeth a datblygu gwledig ag y mae Comisiwn yr UE yn parhau i’w wneud i’w Aelod-wladwriaethau drwy’r Polisi Amaethyddol Cyffredin.

Gellir darllen tystiolaeth Undeb Amaethwyr Cymru yn llawn drwy ddilyn y ddolen hon.

Yn fuan wedi’r penderfyniad i sefydlu Undeb Amaethwyr Cymru ym mis Rhagfyr 1955, ymddangosodd y cartŵn isod gan J.C. Walker mewn rhifyn o’r Western Mail.

Gyda sawl un yn proffwydo na fyddai’r Undeb ifanc yn para’n hir, daeth y cartŵn i gynrychioli her i’r sylfaenwyr - a’u gwneud yn fwy penderfynol nag erioed i lwyddo.

Saith degawd yn ddiweddarach, roedd hi’n bleser cael comisiynu’r cartwnydd blaenllaw, Mumph, i wneud diweddariad o’r cartŵn; gyda llo colledig gorllewin Cymru, bellach yn wartheg holliach yn pori ledled Cymru. Bydd copi o’r cartŵn yn cael ei ddarparu i swyddfeydd Undeb Amaethwyr Cymru ar draws Cymru i nodi’r pen-blwydd arbennig.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi ymateb i gyhoeddiad Llywodraeth Cymru o’r adolygiad annibynnol o Reoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021.

Cyflwynwyd y rheoliadau dadleuol gan Lywodraeth Cymru i leihau colledion llygryddion o amaethyddiaeth i’r amgylchedd. Daethant i rym ar bob fferm yng Nghymru ar 1 Ebrill 2021, gyda chyfnod trosiannol ar gyfer rhai mesurau hyd at 1 Ionawr 2023 ac 1 Awst 2024.

Yn 2024, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru penodiad Dr Susannah Bolton i oruchwylio’r adolygiad 4 blynedd o Reoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021, gyda’r bwriad o ystyried effeithiolrwydd y mesurau a osodir gan y rheoliadau i leihau llygredd dŵr o ffynonellau amaethyddol.

Mae canfyddiadau’r adroddiad, a ryddhawyd heddiw yn dangos bod yn gyfleoedd sylweddol i wneud gwelliannau i’r ffordd y caiff y rheoliadau eu gweithredu er budd yr amgylchedd a ffermwyr. Mae hyn yn cynnwys targedu gwell, lleihau beichiau ar weithgareddau ffermio risg isel, cynyddu eglurder i ffermwyr a mynd i’r afael â bylchau rheoleiddio.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithredu pob un o’r 23 argymhelliad yn llawn, ac mae’r adolygiad annibynnol yn gwneud argymhellion mewn pum maes allweddol:

• Targedu rheoliadau yn well at weithgareddau sy’n llygru gan leihau'r baich ar ffermio risg isel
• Gwneud y rheoliadau'n fwy hygyrch a chliriach i ffermwyr
• Ystyried mesurau amgen, yn enwedig o ran cyfnodau gwaharddedig a'r terfyn o 170kg nitrogen o dail yr hectar
• Cefnogi arloesedd mewn arferion ffermio
• Cau'r bylchau rheoleiddio, gan gynnwys mesurau i ddiogelu pridd a chynlluniau rheoli maetholion

Daeth yr adolygiad i’r casgliad bod angen dull Cymru gyfan o helpu ffermydd i atal a lleihau llygredd, ond nodwyd bod angen rhoi ystyriaeth bellach i ddewisiadau amgen yn lle’r mesurau presennol, gan gynnwys y cyfnodau gwaharddedig penodol ar gyfer taenu tail a’r terfyn o 170kg.

Wrth ymateb i’r cyhoeddiad, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru Ian Rickman:

“Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi gwrthwynebu’r rheoliadau hyn yn gyson oherwydd eu natur fiwrocrataidd, gostus ac anghymesur. Mae Undeb Amaethwyr Cymru eisoes wedi codi pryderon gyda Llywodraeth Cymru ynghylch yr anawsterau y mae ffermwyr yn eu hwynebu wrth gydymffurfio â’r rheoliadau – yn enwedig o ran y gofynion storio slyri a osodwyd yn ddiweddar a’r cyfnodau gwaharddedig ar gyfer gwasgaru.

“Roedd yna gyfle i gydweithio â Llywodraeth Cymru cyn cyflwyno’r rheoliadau hyn yn 2021, ond gwrthodwyd y cyfle hynny. Yn fwy diweddar, fodd bynnag, rydym wedi croesawu’r cyfle i ymgysylltu â Dr Susannah Bolton yn ystod y broses hon ac mae’r adroddiad hwn yn arwydd y daw yna gyfle am drafodaeth gyda Llywodraeth Cymru dros y misoedd nesaf.”

Yn flaenorol, roedd Undeb Amaethwyr Cymru yn gwrthwynebu’r rheoliadau Cymru gyfan ac o blaid dull wedi’i dargedu. Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi dadlau y byddai hyn yn caniatáu canolbwyntio adnoddau lle mae gwir angen nhw; gan sicrhau'r effeithiau mwyaf posibl wrth fynd i'r afael ag ansawdd dŵr.

“Wrth inni gymryd yr amser i ddadansoddi’r dystiolaeth a’r Asesiad Effaith Economaidd o’r terfyn nitrogen 170kg yr hectar dros y dyddiau nesaf, mae’r datganiad cychwynnol gan y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid yn yr Hinsawdd a Materion Gwledig yn awgrymu bod yr asesiad o’r effaith economaidd yn ‘arwyddol’ oherwydd ‘rhybuddion sylweddol’, ac yn tynnu sylw at sut, yn flaenorol y dewisodd Llywodraeth Cymru i gopïo degawdau o hen ddeddfwriaeth yr UE i mewn i’r llyfr statud heb ystyried tystiolaeth sy'n benodol i Gymru.

“Serch hynny, mae’n rhaid croesawu ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i edrych ar atebion arloesol amgen i’r cyfnodau gwaharddedig a’r terfynau nitrogen, ac felly hefyd yr awgrym tuag at agwedd yn seiliedig ar risg drwy leihau’r baich ar ffermwyr risg isel ac eithriadau posibl.

“Trwy newid rheoliadol neu fel arall, mae Undeb Amaethwyr Cymru yn parhau i ddweud bod yn rhaid symleiddio gofynion cadw cofnodion a biwrocrataidd y rheoliadau hyn i ffermwyr.  Nid oes amheuaeth y bydd hyn yn cefnogi dull o wneud penderfyniadau ar y fferm yn seiliedig ar ddata ymarferol yn hytrach na chynllunio rheoli maetholion sy’n cael ei ystyried yn broses gostus ac sy’n cymryd llawer o amser.

 “Rydym nawr yn disgwyl i Lywodraeth Cymru gyhoeddi rhaglen waith dros y misoedd nesaf yn amlinellu sut y bydd yr argymhellion hyn yn cael eu gweithredu.  Yn y manylion y mae'r glo mân, ond mae cydweithio gyda'r diwydiant ffermio yn hanfodol er mwyn i'r sector gael hyder hir-dymor".

Diwedd

Yn ei golofn wythnosol, Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman, sy'n ystyried y trafodaethau diweddar ynghylch tollau a chytundebau masnach trawsiwerydd, a’r angen i ddiogelu buddiannau amaethyddiaeth Cymru.

Yn dilyn y newidiadau pellgyrhaeddol i’r Dreth Etifeddiant yn y Gyllideb fis Hydref diwethaf, roedd nifer o ffermwyr Cymru yn paratoi am ergydion pellach yn Natganiad Gwanwyn y Canghellor yr wythnos diwethaf. Fodd bynnag, yn y pen draw, osgoi newidiadau polisi amaethyddol uniongyrchol gwnaeth y cyhoeddiad; ac yn hytrach atgyfnerthu cyfyngiadau cyllidol a mesurau llymder - gan ymestyn toriadau i les, cymorth tramor a'r gwasanaeth sifil.

Fodd bynnag, cafodd llawer o benderfyniadau’r Canghellor eu cysgodi’n fuan iawn gan gyhoeddiad Donald Trump am dollau mewnforio o 25% ar geir a rhannau ceir i’r Unol Daleithiau.

Ers hynny, cafwyd ton newydd o drafodaethau masnach drawsatlantig. Ymysg y trafodaethau hyn mae’n hollbwysig nad yw buddiannau amaethyddol Cymru yn cael eu haberthu er budd unrhyw gonsesiynau masnach byr dymor.

Cafwyd atgof amserol o berygl cytundebau masnach frysiog ym mis Mawrth. Dangosodd ystadegau Llywodraeth y DU ymchwydd o 40% mewn cig defaid a fewnforiwyd yn 2024 o gymharu â’r 12 mis blaenorol, gyda mewnforion o Awstralia a Seland Newydd bellach yn cyfrif am 86% o holl fewnforion cig defaid y DU - bygythiad cynyddol i gynhyrchwyr domestig, fel y mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi rhybuddio droeon.

Gallai’r risgiau i amaethyddiaeth yng Nghymru yn sgil unrhyw gytundeb fasnach amhriodol â’r Unol Daleithiau fod hyd yn oed yn fwy arwyddocaol;  gan greu marchnad anghyfartal, a allai orfodi ffermwyr Cymru i gystadlu â mewnforion rhatach, o safon is a gynhyrchir gan ddefnyddio arferion a fyddai’n anghyfreithlon ym Mhrydain.

Yn benodol, gallem weld y safonau iechyd anifeiliaid a’r diogelwch bwyd uchel a gynhelir gan ffermwyr Cymru yn cael eu tanseilio gan fygythiad mewnforion o safon is o’r Unol Daleithiau. Ymhlith y mewnforion hyn mae cyw iâr wedi'i glorineiddio a chig eidion wedi'i drin â hormonau - y ddau yn anghyfreithlon i'w cynhyrchu yn y DU.

Er ein bod yr wythnos diwethaf wedi gweld rhai o fewn y byd gwleidyddol yn dadlau o blaid cynnwys cynhyrchion amaethyddol mewn cytundeb masnach rhwng yr Unol Daleithiau a’r DU - gan gynnwys cyw iâr wedi’i drin â chlorin - nid oes amheuaeth y gallai unrhyw fewnlifiad o’r fath gynhyrchion amaethyddol o’r UDA ostwng prisiau’r farchnad ddomestig yn sylweddol;  gan gael effaith ddifrifol ar hyfywedd economaidd ffermydd teuluol Cymru.

Yn hollbwysig, gallai hyder defnyddwyr domestig gael ei ysgwyd hefyd. Mae dadansoddiad blaenorol yn dangos nad oes llawer o gefnogaeth gyhoeddus i fewnforion o’r fath - gydag arolwg barn yn 2020 yn datgelu bod 80% o’r cyhoedd ym Mhrydain yn gwrthwynebu mewnforio cyw iâr wedi’i drin â chlorin, gydag amheuaeth debyg ar gyfer cig eidion wedi’i drin â hormonau.

Yn y bôn, mae unrhyw gytundeb fasnach gyda’r Unol Daleithiau sy’n methu â rhoi blaenoriaeth i ddiogelu amaethyddiaeth Cymru, nid yn unig yn bygwth dinistr economaidd i’n cymunedau gwledig, ond hefyd yn fygythiad i gymeriad a chynaliadwyedd ein tirwedd wledig a’n cynhyrchiant bwyd; gan beryglu dyfodol cenedlaethau o ffermwyr Cymru. Wrth i drafodaethau felly barhau ynghylch masnach a thariffau, mae’n hanfodol bod buddiannau ffermwyr Cymru yn cael eu diogelu mewn unrhyw gytundebau yn y dyfodol.

Yn eu colofn wythnosol, Undeb Amaethwyr Cymru sy'n trafod ffigyrau diweddar Defra am ddifa gwartheg gyda'r diciâu.

Wythnos diwethaf gwelwyd tymor cynadleddau’r pleidiau gwleidyddol yn dechrau, gyda Phlaid Cymru yn cynnal ei Chynhadledd Wanwyn yn Llandudno. Gydag etholiad allweddol y Senedd flwyddyn nesaf yn prysur agosáu, cafodd y blaid gyfle i amlinellu ei gweledigaeth a’i blaenoriaethau ar gyfer y flwyddyn i ddod, a chyfle i swyddogion Undeb Amaethwyr Cymru lobïo gwleidyddion ac ymgeiswyr ar y newidiadau a’r heriau sy’n wynebu’r sector amaethyddol.

Ynghanol yr heriau niferus sy’n wynebu ffermwyr Cymru, mae TB Gwartheg (bTB) yn parhau i daflu cysgod tywyll. Nid yn unig mae’r clefyd yn fygythiad i dda byw, ond mae’n parhau i effeithio ar fywyd dyddiol ffermwyr, eu bywoliaeth a’u lles.

Wythnos diwethaf, pwysleisiodd ffigurau, a ryddhawyd gan Defra faint o her yw bTB i ffermio yng Nghymru. Yn 2024 cafodd 13,034 o anifeiliaid eu difa yng Nghymru o ganlyniad i achos o TB - cynnydd o 27% o’r cyfnod o 12 mis blaenorol. Yn drasig, roedd nifer y gwartheg a oedd yn TB bositif a laddwyd yng Nghymru yn 2024 yr uchaf erioed mewn un cyfnod o 12 mis.

Y tu ôl i’r ystadegau lladd uchaf erioed hyn mae ffermwyr a theuluoedd Cymru yn ysgwyddo baich aruthrol a chostau anweledig yr argyfwng hwn; eu busnesau dan fygythiad, ac yn aml iawn mae eu hiechyd meddwl ar ei waethaf.

Er bod dileu bTB yn parhau i fod yn bwnc hynod gymhleth ac emosiynol, haf diwethaf croesawodd Undeb Amaethwyr Cymru benderfyniad Llywodraeth Cymru i sefydlu Grŵp Cynghori Technegol (TAG) ac roedd Bwrdd y Rhaglen Dileu TB yn gam i’r cyfeiriad cywir. Fel rhan o’r gwaith, mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi croesawu’r cyfle i eistedd ar y Bwrdd – gan ddod ag arbenigedd a phrofiad ynghyd o amrywiaeth o ffermwyr, milfeddygon, Llywodraeth Cymru a chynrychiolwyr iechyd anifeiliaid.

Tra bod gwaith y grŵp yn parhau - ac yn anffodus, ni fydd yr atebion yn cael eu gweithredu’n syth- mae'r ystadegau lladd hyn yn ein hatgoffa'n amserol ac yn arwyddocaol graddfa a chost bTB ar fuarthau ffermydd ledled Cymru.

Mae pob anifail sy'n cael ei symud yn gynamserol o fferm, o ganlyniad i brawf TB positif, yn cyfrannu at ganlyniadau economaidd difrifol i’r busnes hwnnw. Mae yna nifer o gostau ychwanegol o ganlyniad i ladd gorfodol megis y refeniw a gollwyd, colli cynhyrchiant llaeth, colli’r llinach-fridio, yr oedi wrth ailstocio, newidiadau mewn marchnata, newidiadau cyson ym maint y fuches, amhariad ar bryniannau arfaethedig a’r gofynion ychwanegol o ran porthiant a chadw’r anifeiliaid yn sgil achos o TB.

Mae’n gwbl amlwg na all y sefyllfa bresennol barhau, a bydd Undeb Amaethwyr Cymru yn parhau i ailadrodd bod angen i Lywodraeth Cymru daclo’r clefyd yma o ddifrif a dilyn y wyddoniaeth wrth ehangu’r polisi dileu yng Nghymru drwy fabwysiadu dull cyfannol o fynd i’r afael â’r her hon.