Cafodd yr angen i ddelio ar frys â TB ledled Cymru ei drafod yn frwd gan bwyllgor iechyd a lles anifeiliaid Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) mewn cyfarfod rhithwir diweddar cyn etholiad Senedd Cymru ym mis Mai.

Wrth siarad yn y cyfarfod, dywedodd Ian Lloyd, cadeirydd Pwyllgor Iechyd a Lles Anifeiliaid UAC: “Mae'n adlewyrchiad trist o'r problemau parhaus a achosir gan TB bod y clefyd yn dal i haeddu trafodaethau mor fanwl. Er bod gwelliannau wedi'u gwneud ers 2009 mewn perthynas â'r nifer o fuchesi ag achosion newydd o TB, mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos bod 9,762 o anifeiliaid wedi'u lladd yn y flwyddyn hyd at fis Rhagfyr 2020 yng Nghymru."

Amlygodd Mr Lloyd, er bod hyn 20 y cant yn is na'r ffigwr uchaf erioed o 12,256 o anifeiliaid a laddwyd yn 2019, mae'r data diweddaraf yn dangos cyfraddau ar oddeutu 30 y cant o achosion TB caeedig yn ailddigwydd eto o fewn y cyfnod 2 flynedd ddilynol, gan ddangos nad yw'r clefyd yn cael ei reoli'n effeithiol o dan y mesurau cyfredol.

“Er ein bod yn cefnogi mesurau fel profion TB blynyddol a chyn-symud yn gyffredinol, mae cryn bryder yn bodoli ynghylch cymesuredd rhai mesurau a’r cyfyngiadau economaidd difrifol y maent yn eu gosod ar ffermydd,” meddai Mr Lloyd.

Mae methiant papur gwyn Amaethyddiaeth Llywodraeth Cymru i gyfeirio at gapio taliadau yn gywilyddus ac yn codi pryderon mawr fod symudiad atchweliadol i ffwrdd o'r polisi yn cael ei ystyried.

Dyna farn ffarmwraig defaid o Geredigion, Anwen Hughes, sy'n dweud bod UAC yn iawn i dynnu sylw at y mater ymhlith un o'i ddeg gofyniad allweddol maniffesto.

"Mae aelodau UAC wedi cefnogi capio taliadau fferm mewn ymateb i ymgynghoriadau yn gyson dros y ddau ddegawd diwethaf, a buom yn lobïo’n llwyddiannus am eu cyflwyno pan ddaeth yn bosibl gyntaf," dywedodd Mrs Hughes sy’n ffermio oddeutu 138 erw, y mae'n berchen ar 99 erw, 22.5 erw ar denantiaeth fferm oes ac mae 17 erw arall yn cael eu rhentu, ar fferm Bryngido, ychydig y tu allan i Aberaeron yng Ngheredigion.

Cyflwynwyd terfyn ar faint o daliadau uniongyrchol y gall busnes fferm yng Nghymru eu derbyn yn 2015 gan y gweinidog ar y pryd Alun Davies.

Mae ffermwyr yng Nghymru yn teimlo eu bod yn rhan o arbrawf cymdeithasol o ystyried cynnig cyfredol Llywodraeth Cymru i roi dull amhrofedig a ddatblygwyd yn Lloegr wrth wraidd polisi ffermydd Cymru yn y dyfodol.

Dyna oedd y neges gan Gadeirydd Undeb Amaethwyr Cymru, Sir Gaerfyrddin, Phil Jones, cyn Etholiadau Senedd Cymru ym mis Mai.

Mae Phil Jones, o Clyttie Cochion, Llanpumsaint, Sir Gaerfyrddin, wedi bod yn ffermio bron gydol ei oes ac yn gofalu am 150 erw, gan bori 350 o ddefaid dan reolaeth organig. Cymerodd y fferm yn ôl yn 2011 a oedd wedi bod ar rent yn dilyn trasiedi deuluol, ac mae'n poeni am ddyfodol ffermio yng Nghymru a'r effeithiau y bydd polisïau heb eu profi’n cael ar y diwydiant.

“Mae pryderon gwirioneddol yn y gymuned ffermio bod y polisi ‘taliad nwyddau cyhoeddus’ a gynigiwyd wrth graidd Cynllun Ffermio Cynaliadwy Llywodraeth Cymru yn bygwth goroesiad y diwydiant. Rwy'n teimlo fy mod i'n rhan o arbrawf cymdeithasol; fel pob ffermwr yng Nghymru yn rhan o'r arbrawf hwnnw.

Bum mlynedd yn ôl, cyn etholiadau Senedd Cymru 2016, rhybuddiodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) am yr heriau digynsail oedd yn wynebu Aelodau newydd y Senedd a’r Llywodraeth. Ers hynny mae'r heriau hynny, nid yn unig wedi dod yn realiti ond wedi gwaethygu ac ychwanegu atynt.

Gan amlinellu’r materion mawr sy’n wynebu amaethyddiaeth yng Nghymru mewn cynhadledd i’r wasg, a lansiodd Maniffesto Etholiad Senedd Cymru 2021 UAC, dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Mae’n amlwg bellach bod ffurf llawer caletach o Brexit nag a addawyd gan y rhai a fu’n lobïo dros ein hymadawiad o'r UE wedi cyfyngu mynediad i'n prif farchnadoedd allforio ar y cyfandir.

“Ar yr un pryd, mae pandemig parhaus Covid-19 wedi newid ein bywydau y tu hwnt i’r hyn sy’n gyfarwydd ac yn amlygu pa mor fregus yw’r cadwyni cyflenwi bwyd byd eang a phwysigrwydd cael sector ffermio cryf y gall ein marchnadoedd domestig ddibynnu arno am nwyddau.

“Er bod materion o’r fath wedi bod y tu hwnt i reolaeth ein gweinyddiaethau datganoledig i raddau helaeth, mae ymateb Llywodraeth Cymru i’r ansicrwydd a’r heriau sy’n wynebu ein sector amaeth wedi bod yn ddryslyd ac yn wrthgyferbyniol ar adegau, a hynny’n bennaf oherwydd yr awch i gynyddu costau a chyfyngiadau yn sylweddol wrth gynnig diwygiadau amhrofedig o bolisïau cymorth gwledig.”

Yn y cyfamser, mae toriadau Llywodraeth y DU i gyllid gwledig Cymru - mewn gwrthgyferbyniad uniongyrchol ag addewidion a wnaed dro ar ôl tro gan y rhai a oedd o blaid Brexit - wedi ychwanegu at y pwysau ar amaethyddiaeth Cymru, yr economi wledig a Llywodraeth Cymru, meddai Llywydd yr Undeb.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) yn cynnal cyfres o hystingau i sicrhau bod ffermwyr yn cael cyfle i holi darpar ymgeiswyr Senedd Cymru ledled Cymru cyn etholiadau Senedd Cymru ym mis Mai. Bydd yr hystingau, a fydd yn digwydd trwy Zoom, yn rhoi cyfle i aelodau glywed gan yr ymgeiswyr am bolisïau amaethyddiaeth eu priod bleidiau.

Dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Mae’r Etholiadau Senedd Cymru ym mis Mai yn hanfodol bwysig i’r sector amaeth yng Nghymru a bydd Llywodraeth newydd Cymru yn wynebu heriau digynsail.

“Yn ystod yr wythnosau nesaf, bydd gennym gyfle i ofyn am ymrwymiadau gan ddarpar aelodau’r Senedd yn y nifer o hystingau rhithwir sy’n cael eu cynnal. Ni fydd angen teithio ac ni fydd angen bod i ffwrdd o'r fferm.

Amlygwyd y pwysigrwydd o amddiffyn asedau da byw ar ffermydd gyda’r polisi yswiriant cywir mewn gweminar ar boeni da byw yn ddiweddar, a gynhaliwyd ar y cyd gan Undeb Amaethwyr Cymru a CFfI Cymru.

Dywedodd Gwenno Davies, Swyddog Gweithredol Cyfrif Gwasanaethau Yswiriant FUWIS, wrth y dirprwyon y gallai ychwanegiad bach at yswiriant defaid presennol gostio cyn lleied â £3 y flwyddyn a chymryd y baich ariannol o golledion a achosir oherwydd ymosodiad ar dda byw.

“Er nad yw polisi yswiriant ar gyfer digwyddiadau o’r fath yn dileu torcalon y digwyddiad na’r straen o ddelio â’r sefyllfa, gall gwybod nad yw wedi cael effaith negyddol arnoch yn ariannol fod yn rhyddhad. Mae pob busnes fferm yn wahanol felly byddai angen i gleient wirio ei bolisi yswiriant yn benodol. Ond dylid ystyried ychwanegu’r yswiriant ychwanegol am gost mor isel, yn arbennig ar gyfer y tawelwch meddwl,” meddai Gwenno Davies.