gan Angharad Evans, Swyddog Cyfathrebu’r Iaith Gymraeg

Treuliais y rhan helaeth o’r flwyddyn 1992 yng nghwmni Digion y Dolffin. Ie, rydych chi wedi darllen yn gywir…Digion y Dolffin! Digion y Dolffin oedd masgot Pasiant y Plant  -“Seth Gwenwyn a’r Gwyrddedigion” Eisteddfod Genedlaethol Aberystwyth 1992 - pasiant yn adrodd hanes criw o bobl ifanc oedd am achub Cantre’r Gwaelod o warchae Seth Gwenwyn! 

Mae’n rhaid cyfaddef mae brith gof sydd gen i o’r cyfnod, ond mi rydw i’n cofio’r holl ymarferion am fisoedd cynt, a’r teimlad o fod yn fach fach ar lwyfan mor fawr i gymryd rhan yng ngolygfa’r Cnapan yn ystod y Pasiant. Erbyn hyn, rwy’n sylweddoli pa mor fythgofiadwy oedd y profiad a’r anrhydedd wrth gwrs o gael cymryd rhan mewn digwyddiad mor arbennig.

Symud ymlaen 30 mlynedd union, ac mae’r Eisteddfod yn dychwelyd i Geredigion, ac o’r diwedd, mae Tregaron, y dre fach â sŵn mawr (dywediad poblogaidd sydd wedi deillio o ŵyl Gerddoriaeth Gymraeg Tregaron - Tregaroc) yn cael y cyfle i groesawu’r Ŵyl i’r fro. Ar ôl siom y ddwy flynedd diwethaf o orfod gohirio, mae’r ardal bellach yn fwy na pharod i groesawu Cymru i grombil Ceredigion!

gan Angharad Evans, Swyddog Cyfathrebu’r Iaith Gymraeg

Daw eto haul ar fryn yw un o’r ymadroddion eiconig hynny erbyn hyn, ac yn un sydd wedi cynnal sawl un ohonom drwy gyfnod hir y pandemig. OND, mae’r haul hynny bellach wedi dechrau disgleirio ar rai o ddigwyddiadau pwysig ein calendr amaethyddol, ac yn rhoi cyfle i ail gydio yn y cymdeithasu hynny y mae pawb wedi gweld cymaint o’i eisiau. Mae tŷ ni bellach yn ferw gwyllt o gynnwrf y sioeau sydd ar y gweill dros gyfnod yr haf.  

Pa ffordd well i ddechrau’r tymor sioeau na chynnal chwip o sioe yn Nefyn ar ddechrau mis Mai. Heidiodd y torfeydd nôl i gaeau Botacho Wyn am ddiwrnod bendigedig o gystadlu a chymdeithasu. Ond nid ar chwarae bach mae trefnu sioe mor llwyddiannus! Tu ôl i’r llwyddiant mae yna waith trefnu trylwyr yn digwydd, ac mae Eirian Lloyd Hughes, (gweler uchod ar y dde), Gweithredwr Yswiriant Gwasanaethau Yswiriant UAC Cyf yn Nolgellau yn gwybod hynny’n well na neb, gan mae hi yw Ysgrifennydd Cyffredinol Sioe Nefyn.

Ar ôl prysurdeb y sioe, cafodd Cornel Clecs gyfle i longyfarch Eirian a’r tîm am gynnal sioe gofiadwy a’i holi ychydig am ba mor anodd oedd ail-gydio yn y gwaith trefnu ar ôl cyfnod o ddwy flynedd heb sioe oherwydd cyfyngiadau Covid? Beth oedd yr anawsterau mwyaf? 

Dywedodd Eirian: “Mi oedd yn benderfyniad gafodd ei wneud tua diwedd mis Ionawr pan oedd y cyfyngiadau yn ymddangos i fod yn llacio dipyn, ac mi oedd yn dipyn bach o risg ar y pryd gan nad oedd pethau yn glir iawn, ond ‘roedd pawb ohonom yn unfrydol fod angen ail-gydio yn y gwaith. Felly dim ond cwta tri mis a gawsom i wneud popeth yn lle’r chwe mis arferol, ond daeth pethau at ei gilydd yn rhyfeddol o dda yn y diwedd. 

gan Angharad Evans, Swyddog Cyfathrebu’r Iaith Gymraeg

Ydych chi’n gwybod lle mae Llain Isaf, Llain Uchaf, Cae Bach, Banc, Cae Pant Bach a Cae Ffynnon? Mae’n debygol iawn eich bod chi ddim yn gwybod yr ateb i’r cwestiwn yna, gan mae enwau rhai o’n caeau ni yma ar y fferm yw’r rhain.  

Nid ydynt yn golygu dim i neb arall, ond i ni mae’r enwau hyn yn rhan naturiol o drefn a sgwrs ddyddiol y fferm. Mae gan bob parsel bach o dir enw penodol ac ystyr tu ôl i’r enw hynny. Er enghraifft, cae Ffynnon - mae’r ateb yn syml mae’n siŵr...mae yna ffynnon ddŵr ar waelod y cae hynny wrth gwrs. Beth am Llain Isaf a Llain Uchaf? Mae’r ateb yma yn syml hefyd yn dyw e?! Dyma ddwy lain hir a thenau o dir sy’n rhedeg yn gyfochrog a’r afon sy’n rhedeg o’r mynydd lawr am y môr heibio gwaelod lôn ein fferm ni yma.

Ychydig flynyddoedd yn ôl, mi gymerais ddeng munud i gofnodi enwau’r caeau ar Ffurflen y Taliad Sengl. Roedd dau reswm am hyn. Yn gyntaf, nawr mae’n haws taclo’r ffurflen wrth weld enwau caeau penodol yn hytrach na set o lythrennau a rhifau. Yn ail, mae’r enwau yna bellach lawr ar gof a chadw, ac yn fodd i gael eu trosglwyddo i’r genhedlaeth nesaf, yn yr un modd y trosglwyddwyd yr enwau i’r genhedlaeth yma.

Ond beth sydd wedi arwain at y drafodaeth yma ar enwau caeau rwy’n clywed chi’n gofyn? Wel, ychydig wythnosau nôl, cyhoeddodd Y Lolfa lyfr newydd o dan y teitl Cerdded y Caeau gan yr awdures Rhian Parry, sef cyfrol arloesol sy’n ymateb i’r diddordeb cynyddol mewn enwau lleoedd yng Nghymru.

gan Angharad Evans, Swyddog Cyfathrebu’r Iaith Gymraeg

Ni fyddai’n bosib ysgrifennu Cornel Clecs y mis hwn heb gyfeirio at Dai Llanilar. Fel un o blant yr 80au, gwylio Cefn Gwlad ar S4C fyddai’r hanner awr euraidd bob wythnos.  Sicrhau bod swper wedi gorffen, a fiw i neb ffonio adeg Cefn Gwlad, byddai’r ffôn yn cael ei gadael i ganu! 

Un o’r troeon diwethaf i mi weld Dai oedd mewn maes parcio yn Aberystwyth cyn cyfnod Covid. Roedd yn eistedd yn y Discovery yn aros i Olwen ddychwelyd o siopa, ac er nad oeddwn wedi ei weld ers tro cyn hynny, wyddech chi byth o hynny, oherwydd roedd y sgwrs mor ffres a petai ni wedi gweld ein gilydd y diwrnod cyn hynny. 

Un o rinweddau anwylaf Dai oedd wastad gofyn am y teulu, ac am eiliad byddech yn anghofio eich bod yn siarad ag un o gewri byd darlledu Cymru. Diolch Dai am fod yn ffrind i bawb ac am sicrhau bod ffermio a chefn gwlad wastad yn cael y sylw cyntaf, hyrwyddwr cefn gwlad heb ei ail, dim ond un Dai Llanilar fydd.

Mae’n ddiddorol darllen teyrnged Elin Jones AS Ceredigion i Dai ar dudalen 4 wrth iddi gyfeirio at y ffordd y byddai Dai’n dadlau achos y ffermwr, yn enwedig y rhai ifanc, ac ymfalchïai Dai yn llwyddiannau bobl ifanc gyda balchder mawr.  

Ar y penwythnos pan fu farw Dai, cynhaliwyd y gystadleuaeth Cân i Gymru, ac mae’n briodol tu hwnt mae mab fferm o Sir Drefaldwyn oedd enillydd haeddiannol eleni. 

Mae’r ymadrodd ‘Dyfal donc a dyr y garreg’ yn hollol wir i Rhydian Meilir Pughe o Gemaes gan iddo gystadlu a chyrraedd rhestr fer y gystadleuaeth yn 2012, 2019 a 2020, ond 2022 oedd blwyddyn Rhydian wrth i’w gân, a berfformiwyd ar y noson gan Ryland Teifi ‘Mae Yna Le’ ddod i’r brig.