Mae cymunedau ffermio ledled Cymru yn wynebu cyfres unigryw o heriau, gan weithio oriau hir yn aml o dan bwysau enfawr ac amodau anodd o amgylch y cloc. Mae rhwng 300 a 350 o bobl yn marw drwy hunanladdiad bob blwyddyn yng Nghymru, gyda nifer o achosion ymhlith y rhai yn y diwydiant ffermio ac amaethyddiaeth. Mae ein prosiect Ein Ffermio, Ein Dyfodol yn ceisio codi ymwybyddiaeth, lleihau stigma a sefydlu rhwydweithiau cymorth i ffermwyr ifanc.
Mewn partneriaeth â’r elusen cymorth ffermio Tir Dewi, rydym yn gwneud y canlynol:
- Hyfforddi ‘Hyrwyddwyr Dyfodol Ffermio’ a fydd yn annog sgyrsiau am iechyd meddwl ac atal hunanladdiad yn eu cymunedau.
- Datblygu adnoddau i godi ymwybyddiaeth o gymorth iechyd meddwl ym maes ffermio, gan sicrhau bod pawb yn gallu cael gafael ar yr help sydd ei angen arnynt.
- Cynnal gweithdai dwyieithog i sicrhau bod gan ffermwyr ifanc y sgiliau a’r gwydnwch sydd eu hangen arnynt i ffynnu yn eu gyrfaoedd.
Mae ymgysylltiad uniongyrchol ag aelodau CFfI yn rhan allweddol o’r prosiect hwn. Roeddem yn bresennol yn Niwrnod Maes Cefn Gwlad Ceredigion lle clywodd ein Swyddog Prosiectau Ffermwyr Ifanc aelodau CFfI yn sôn cymaint yr oedden nhw’n gwerthfawrogi prosiect Ein Ffermio, Ein Dyfodol.
Dywedodd un aelod: “Dwi mor falch bod ffermwyr ifanc yn cael y cyfle i fod yn rhan o’r prosiect hwn, oherwydd ry’n ni i gyd yn ‘nabod rhywun sydd wedi cymryd ei fywyd ei hun ac eisiau helpu i stopio hynny rhag digwydd eto.”
Nododd ffermwr ifanc arall: “Mae mor bwysig bod pawb yn gallu estyn allan pan fyddan nhw’n ei chael hi’n anodd gyda’u hiechyd meddwl a meddyliau am hunanladdiad. Bydd yr Hyrwyddwr Dyfodol Ffermio yn chwarae rôl allweddol wrth helpu a chefnogi eraill ac adeiladu rhwydweithiau cryf.”
Cafodd y teimladau hyn eu hadleisio yn Nigwyddiad Wyn a Bîff Wynnstay, lle cafodd heriau iechyd meddwl mewn cymunedau gwledig eu trafod yn helaeth. Tynnodd ffermwyr sylw at ba mor bwysig yw cael gwasanaethau cymorth cyfrinachol i fynd i’r afael ag iechyd meddwl ac atal hunanladdiad.
Os ydych chi’n aelod angerddol o CFfI, beth am ddod yn Hyrwyddwr Dyfodol Ffermio? I ddysgu mwy, cysylltwch â’n Swyddog Prosiectau Ffermwyr Ifanc heddiw yn
Mae rôl Samariaid Cymru yng ngwobr newydd ‘Hyrwyddwr Iechyd Meddwl’ CFfI Cymru yn tynnu sylw pellach at effaith gynyddol y prosiect. Mae’r wobr hon yn dathlu unigolion a grwpiau CFfI sy’n hyrwyddo ymwybyddiaeth o iechyd meddwl yn eu cymunedau. Cafodd ein prosiect ei gydnabod hefyd yn Noson Ffeinal Adloniant CFfI Sir Drefaldwyn, lle cafodd ffermwyr ifanc gyfle i glywed am fanylion y prosiect a thrafod cymorth iechyd meddwl.
Mae sicrhau bod pobl â phrofiad bywyd yn ganolog i’r prosiect yn ysgogi cymunedau ffermio i gael sgyrsiau agored. Yn y dyfodol, rydym yn bwriadu sicrhau bod lleisiau pobl yn cael eu clywed drwy gynhyrchu fideos adrodd straeon yn cynnwys dau ffermwr ifanc. Trwy eu teithiau personol, byddan nhw’n rhannu eu profiadau, yn tynnu sylw at y rhan maen nhw’n ei chwarae yn y prosiect ac yn rhannu agweddau eraill ar gefnogi eu hunain ac eraill o ran iechyd meddwl, hunanladdiad a hunan-niwed. Bydd y cynnwys pwerus hwn yn cael ei rannu ar ein gwefan, ar gyfryngau cymdeithasol ac ymhlith rhwydweithiau CFfI er mwyn ysbrydoli ymwybyddiaeth a sgyrsiau ystyrlon.
Drwy bartneriaethau strategol, ymgysylltiad uniongyrchol ac adrodd straeon am brofiadau bywyd, mae Ein Ffermio, Ein Dyfodol yn ysgogi newid ystyrlon. Drwy sicrhau bod gan ffermwyr ifanc y gallu i fynd i’r afael â heriau iechyd meddwl, mae’r prosiect yn sicrhau cymuned ffermio gryfach, fwy gwydn ar gyfer cenedlaethau i ddod.
Yn ein cyfweliad diweddaraf yn dathlu saith deg mlynedd o Undeb Amaethwyr Cymru, mae ein Pennaeth Cyfathrebu, Aled Morgan Hughes yn cyfweld â Mr Gareth Vaughan, Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru rhwng 2003 a 2011.
Beth oedd uchafbwynt eich cyfnod fel Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru?
Uchafbwynt mawr i mi yn bersonol oedd llwyddo i i sicrhau bod yr Undeb yn medru gwerthu yswiriant fel brocer. Dros y degawdau blaenorol roeddem yn asiant clwm, yn delio ag un cwmni yn unig, felly roedd yna gyfyngiadau. Roedd symud tuag at fod yn frocer yn golygu y gallem ddelio â mwy nag un cwmni yswiriant.
Nid oedd y newid hwn tuag at fod yn frocer bob amser yn hawdd - nid oedd pawb yn cytuno, ond wrth edrych yn ôl rwy'n meddwl ei fod wedi bod yn llwyddiant ysgubol. Roedd yn caniatáu i ochr yswiriant yr Undeb dyfu o nerth i nerth, a chynyddu gweithgareddau a nodau’r Undeb. Gwn hefyd fod y newid tuag at frocer wedi’i groesawu hefyd gan swyddogion sirol ledled Cymru, a allai gynnig ystod ehangach o wasanaethau a phrisiau nad oedd yn bosib cynt.
Uchafbwynt arall i mi oedd croesawu’r Tywysog Siarl a Camilla i’r fferm yn Nolfor, Sir Drefaldwyn. Cyrhaeddodd mewn hofrennydd a rhyfeddais at ei ddiddordeb a’i frwdfrydedd am faterion cefn gwlad. Roedd ystod eang o aelodau Undeb Amaethwyr Cymru yn rhan o’r ymweliad, yn ogystal â phlant yr ysgol leol. Roeddwn yn hynod o falch bod cyn Llywyddion Undeb Amaethwyr Cymru, H.R.M Hughes a Myrddin Evans wedi medru bod yn bresennol. Gwelodd Myrddin y siwrne o adref i Ddolfor yn bell, ond erbyn diwedd y dydd, roedd yn falch iawn ei bod wedi dod!
Roeddwn wrth fy modd yn cwrdd â gwleidyddion hefyd. Roeddwn yn ffodus iawn o gwrdd â dau o Brif Weinidogion Seland Newydd yn ystod fy nghyfnod; un yn y swyddfa yn Aberystwyth, a’r llall dros ginio yng Nghaerdydd cyn gêm rygbi lle trafodwyd masnach cig oen Cymru a Seland Newydd. Derbyniais y gwahoddiad i’r cinio yna gan y Prif Weinidog Rhodri Morgan ac roedd cadw perthynas dda gyda gwleidyddion yn elfen allweddol o’r swydd. Mae’n iawn i ddadlau weithiau, ond ar golled fyddem petai hynny’n digwydd yn rhy aml.
Ar wahân i wleidyddion, roeddwn bob amser yn cael pleser mawr o gwrdd ag aelodau Undeb Amaethwyr Cymru hefyd, yn enwedig y rhai hŷn – roedd llawer ohonynt wedi wynebu amser caled gan yr NFU yn y blynyddoedd cynnar yn dilyn sefydlu’r Undeb.
Beth oedd uchafbwynt eich cyfnod fel Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru?
Roeddwn yn ffodus iawn i osgoi nifer fawr o sialensiau a wynebodd fy rhagflaenydd Bob Parry - yn enwedig BSE a Clwy’r Traed a’r Genau.
Un o’r prif heriau o fy nghyfnod fel Llywydd sy’n aros yn y cof oedd colli’r taliadau Tir Mynydd. Yn flaenorol roedd y cynllun yn gweld ffermwyr yr ucheldir yn derbyn taliad i gynorthwyo gyda rheoli Ardaloedd Llai Ffafriol. Roedd dileu’r cynllun yn ergyd enfawr i nifer o ffermwyr – gan achosi teimladau cryf iawn o fewn y sector.
Roedd aelodau iau’r Undeb yn arbennig o amlwg yn yr ymgyrch i adfer y taliadau hyn – dwi’n cofio criw o Feirionnydd yn mynd lawr i Gaerdydd i brotestio. Yn y pen draw, ofer bu ein hymdrechion, ond credaf ei fod wedi rhoi cyfle i’r Undeb arddangos ein llais a’n teimladau cryf.
Yn eich barn chi, beth yw’r her fwyaf sy’n wynebu’r sector amaeth heddiw?
Rwyf wedi bod yn ddigon ffodus i deithio cryn dipyn dros y blynyddoedd, ac mae’r heriau sy’n wynebu ffermwyr yr un fath ar draws y Byd i gyd – gwleidyddion, y tywydd, a chyllid.
Ar hyn o bryd, mae newidiadau Llywodraeth y DU i’r dreth etifeddiant yn amlwg yn bryder i lawer yn y diwydiant, ac mae mor hanfodol bwysig i ffermwyr feddwl am gynllunio ar gyfer olyniaeth.
Fel rhywun a dreuliodd lawer o amser yn lobïo ym Mrwsel, rwy'n teimlo bod gadael yr Undeb Ewropeaidd yn gamgymeriad enfawr. Mae hyn wedi gwneud niwed enfawr i’r sector ffermio yng Nghymru, ac rwy’n teimlo na fyddwn yn gweld unrhyw fudd gwirioneddol nes inni ailedrych ar ein perthynas â’r UE – er ei bod yn annhebygol y byddwn yn dychwelyd fel aelodau llawn nawr.
Er gwaethaf yr heriau, rwy'n parhau i fod yn eithaf optimistaidd am ddyfodol y sector ffermio - ac wedi cael fy meirniadu yn y gorffennol am fod yn rhy bositif! Yn y pen draw, bydd pobl cyhyd ag y byddan nhw ar y ddaear yma angen bwyd o ansawdd da, ac yma yng Nghymru rydyn ni’n cynhyrchu’r bwyd a’r cynnyrch gorau oll.
Pam fod Undeb Amaethwyr Cymru yn bwysig?
Mae Undeb Amaethwyr Cymru yn hollbwysig. Mae cael mwy nag un undeb ffermio yma yng Nghymru yn caniatáu inni nid yn unig gadw llygad barcud ar ein gilydd ac anghenion y sector, ond mae hefyd yn sicrhau syniadau ffres hefyd. Nid oes gan yr un undeb fonopoli ar syniadau da, ac mae cael dwy undeb yn cynrychioli’r sector yma yng Nghymru yn sicr yn cryfhau ffermio yng Nghymru.
Dwi’n meddwl ei bod hi’n bwysig cofio hefyd, er bod Undeb Amaethwyr Cymru efallai wedi cynrychioli ffermydd llai yn draddodiadol, rydyn ni nawr yn llais i ffermydd mwy Cymru hefyd – ac yn wir mae nifer o ffermydd mawr yn chwarae rhan amlwg a phwysig yn yr Undeb.
Dyma gyfieithiad o golofn fisol Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman, ymddangosodd yn rhifyn Ebrill 2025 o'r Tir, cylchgrawn mewnol Undeb Amaethwyr Cymru.
Wrth i’r ŵyna ddechrau, cafodd heulwen mis Mawrth groeso cynnes iawn yn y Gurnos. Ni chafwyd y dechrau gorau, ond mae wastad yn braf gweld y defaid a’r ŵyn cyntaf allan yn y caeau yn mwynhau’r tywydd sych. Gyda’r tywydd wedi gwella daeth yr her arferol o ran pa waith y tu allan sy’n cael y flaenoriaeth. Mae atgyweirio ffensys ac ail hongian gatiau, llawer ohonynt wedi gweld dyddiau gwell, wedi mynd i frig y rhestr. Y gobaith yw y bydd hyn yn ein galluogi i wneud defnydd gwell o’r borfa (pan fydd gennym borfa) drwy bori cylchdro.
Er bod tywydd braf mis Mawrth yn wrthgyferbyniad llwyr â dilyw llynedd, mae cymylau’n parhau i gasglu ac yn gosod heriau i ffermwyr Cymru a’r diwydiant.
Mis yma, pwysleisiwyd eto maint yr argyfwng bTB sy'n wynebu Cymru, gyda Defra’n cyhoeddi data difrifol iawn. Yn 2024 cafodd dros 13,000 o wartheg eu difa yng Nghymru, cynnydd syfrdanol o 27% o’r cyfnod 12 mis yn flaenorol, a'r nifer uchaf erioed o wartheg positif a laddwyd yma mewn cyfnod o 12 mis.
Tu ôl i’r ystadegau hyn mae ffermwyr a theuluoedd Cymru yn ysgwyddo baich aruthrol a chostau anweledig yr argyfwng hwn; eu busnesau dan fygythiad, ac yn aml iawn mae eu hiechyd meddwl ar ei waethaf.
Mae’r ystadegau hyn yn ailadrodd yr angen i Lywodraeth Cymru fynd ati i daclo’r clefyd o ddifrif a dilyn y wyddoniaeth wrth ehangu’r polisi dileu yng Nghymru drwy fabwysiadu dull cyfannol o fynd i’r afael â’r her hon. Mae sefydlu’r Grŵp Cynghori Technegol TB (TAG) a Bwrdd y Rhaglen Dileu TB llynedd wedi bod yn gam i’r cyfeiriad cywir, fodd bynnag, mae graddfa a thueddiad y ffigurau diweddar hyn unwaith eto yn pwysleisio’r angen hollbwysig am ymyrraeth frys a phwrpasol.
Er bod dileu bTB yn parhau i fod yn bwnc hynod gymhleth ac emosiynol, haf diwethaf croesawodd Undeb Amaethwyr Cymru benderfyniad Llywodraeth Cymru i sefydlu Grŵp Cynghori Technegol (TAG) ac roedd Bwrdd y Rhaglen Dileu TB yn gam i’r cyfeiriad cywir. Fel rhan o’r gwaith, mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi croesawu’r cyfle i eistedd ar y Bwrdd – gan ddod ag arbenigedd a phrofiad ynghyd o amrywiaeth o ffermwyr, milfeddygon, Llywodraeth Cymru a chynrychiolwyr iechyd anifeiliaid.
Y tu hwnt i gysgod bTB, roedd mis Mawrth hefyd yn ein hatgoffa o’r ansicrwydd ehangach y mae bioddiogelwch yn ei achosi i’r sector; gydag ansicrwydd parhaus ynghylch Ffliw Adar a Thafod Las, a hefyd achosion pellach o glwy'r traed a'r genau yn Ewrop.
Yn wleidyddol, mae’r newidiadau i APR yn parhau i hawlio’r sylw, a chyn dadl Plaid Cymru yn y Senedd yn gynharach y mis hwn, croesawodd Undeb Amaethwyr Cymru'r cyfle i fod ym Mae Caerdydd i lobïo gwleidyddion ac anfon neges glir i San Steffan.
Wrth sôn am Lywodraeth y DU, mae’r digwyddiadau – a’r dicter – yn Lloegr dros yr wythnosau diwethaf ynghylch cau’r Cymhelliant Ffermio Cynaliadwy (SFI) yn sydyn, wedi ein hatgoffa’n amserol iawn pa mor bwysig yw darparu fframwaith cymorth ffermio ymarferol yn y dyfodol i ffermwyr yma yng Nghymru. Wrth i drafodaethau barhau ynghylch manylion y Cynllun Ffermio Cynaliadwy, rhaid peidio ag anwybyddu’r gwersi o Loegr, a bydd Undeb Amaethwyr Cymru yn parhau i frwydro dros gynllun sy’n rhoi sicrwydd a sefydlogrwydd i holl ffermwyr Cymru.
Allwch chi gredu bod hi’n fis Mawrth yn barod? Mis sy’n arwyddocaol am nifer o resymau - mae’r dynion tywydd yn cyfeirio at y cyntaf o Fawrth fel y diwrnod cyntaf o wanwyn - gobeithio wir y bydd y tywydd yn fwy gwanwynol, a hynny i’r rhan fwyaf ohonom ni fydd yng nghanol y tymor wyna erbyn hyn.
Erbyn y byddwch chi’n darllen hwn, byddwn ond rhyw dair wythnos hyd nes bydd y clociau’n newid ac yn golygu diwrnodau hirach a thywydd gwell a mwy caredig - gobeithio! Ond mae yna ddiwrnod bach go arbennig arall yn digwydd ym mis Mawrth hefyd - diwrnod cyfan i ddathlu ni ferched!
Dethlir Diwrnod Rhyngwladol y Menywod yn flynyddol ar yr 8fed o Fawrth, mewn gwahanol ffyrdd ledled y byd er mwyn dathlu llwyddiannau menyw yn y byd gwleidyddol, gwyddonol, ariannol ayyb. Gallwn hefyd ychwanegu un maes arall i’r rhestr yma sef amaethyddiaeth, ac mae un fenyw o Sir Gaerfyrddin yn ysbrydoliaeth i ni gyd wrth brofi bod hi’n bosib cydbwyso gwahanol gyfrifoldebau a gwneud gwahaniaeth.
Mae Ann Davies yn wraig, mam, mam-gu, ffarmwraig, aelod gweithgar o Undeb Amaethwyr Cymru, yn Aelod Seneddol angerddol yn San Steffan ers 2024 ac wedi torri cwys newydd a chadarn i ferched ym myd amaeth.
Ar drothwy Diwrnod Rhyngwladol y Menywod, cefais gyfle i holi Ann am ei phrofiad personol o sut mae’n gwneud gwahaniaeth, dyma Ann i egluro mwy: “Gyda Diwrnod Rhyngwladol y Merched yn cael ei ddathlu ar yr 8fed o Fawrth, mae’n bwysig cymryd eiliad i adlewyrchu a gwerthfawrogi cyfraniad menywod i’r diwydiant amaeth a thu hwnt,” eglura Ann. “Fel menywod, rydym yn aml yn cymryd sawl rôl ar yr un pryd, ac fel mam, mam-gu, ffarmwraig ac Aelod Seneddol dros Gaerfyrddin, rwy’n gwybod yn iawn pa mor bwysig yw’r gallu i gydbwyso gwahanol gyfrifoldebau.
“Mae bod yn fenyw mewn diwydiannau traddodiadol fel amaethyddiaeth a gwleidyddiaeth yn gofyn am wydnwch ac ymroddiad, ond mae hefyd yn cynnig cyfleoedd amhrisiadwy i wneud gwahaniaeth.
“O fod yn athrawes gerdd beripatetig i weithio yn San Steffan, mae fy nhaith wedi bod yn un o waith caled a dyfalbarhad. Fel Cadeirydd Cangen Sir Gâr Undeb Amaethwyr Cymru, rwyf wedi gweld menywod ar draws ein cymunedau’n cymryd eu lle wrth lunio dyfodol amaethyddiaeth. Rhaid i ni sicrhau bod lleisiau menywod o fewn y diwydiant yn cael eu clywed a’u bod yn derbyn yr adnoddau i lwyddo - boed hynny ar y fferm, mewn busnes, neu yn y Senedd.
“Mae’r diwydiant amaethyddol wedi denu cryn sylw yn y wasg yn ddiweddar, ac nid oes amheuaeth ei fod o dan bwysau. Gyda newidiadau i drethi etifeddiant, costau cynyddol a’r angen am fwy o gynaliadwyedd, mae’n hanfodol bod llais pob ffermwr - boed yn ddyn neu’n fenyw - yn cael ei glywed. Yn San Steffan, rwy’n parhau i bwyso am gefnogaeth i ffermydd teuluol Cymru, sy’n gweithredu nid yn unig fel asgwrn cefn ein cymunedau gwledig ond hefyd fel ceidwaid ein hiaith a’n diwylliant.
“Er gwaethaf y pwysau, mae fy ngwreiddiau’n fy nghadw’n gadarn. Mae amser ar y fferm gyda’r teulu, cinio dydd Sul gyda’r wyrion, a godro ar foreau pan nad wyf yn Llundain yn fy atgoffa i pwy ydw i. Mae merched ledled Cymru yn profi bob dydd eu bod yn gallu cydbwyso gwaith, teulu a bywyd cyhoeddus. Fy neges i unrhyw fenyw yw: peidiwch ag ofni cymryd eich lle. Mae gennym ni lais - gadewch i ni ei ddefnyddio.”
Mae stori Ann o glos y fferm i San Steffan yn un ddiddorol, yn ysbrydoliaeth ac uwchlaw popeth yn annog merched i fentro i feysydd traddodiadol ac i wneud gwahaniaeth.
Diolch Ann am eich ymroddiad, gwaith caled a’ch dyfalbarhad, ar yr aelwyd yn Sir Gaerfyrddin ac yn sicrhau bod yna gynrychiolaeth gadarn i fenywod ym myd amaeth a bod yna lais angerddol dros ffermwyr Cymru draw yn San Steffan.
Edrychwn ymlaen at weld mwy o ferched yn cynrychioli amaeth ar bob lefel!
